TAHILLARIN SAĞLIKLI ŞARTLARDA DEPOLAMASI

 

Tahılları Depolamanın Amacı

Tahılları depolamanın amacı; ürünün depolandıktan, tüketime verilinceye kadar bir kıymet kaybına uğramadan en iyi şekilde saklanmasıdır. Bu amacı sağlamak için de özellikle iklim şartları, ürün cinsi, ulaşım imkânları ve kullanışlılık gibi pek çok şart göz önüne alınarak amaca uygun sağlıklı ve güvenli bir depolama modeli seçilmelidir.

Tahıllar tek yıllık bitkiler olup en az 12 ay hasat kalitesini yitirmeden depolanmalıdır. Hasat kalitesinden kasıt fiziksel, kimyasal, reolojik , mikrobiyolojik ve toksikolojik özelliklerinin gıda sektörü hammaddesi olması nedeniyle hasat edildiği günden kullanılıncaya kadarki zaman diliminde olumsuz değişime maruz kalmaması için gerekli şartların sağlanması anlamındadır.

 

Olumsuz Şartlarda Depolanmada Tahıl Tanesinde Meydana Gelen Değişimler

Ürünün bünyesinde meydana gelen kötü değişimlere ve gıda değerini azaltan fiziki ve kimyevi değişikliklere hasar yada bozulma diyebiliriz. Hasar ürünün bünyesinde değişimler meydana getirir.

Üründe hasarı doğuran olay ürün bünyesindeki nişasta ve azotlu maddelerin uygun sıcaklık ve rutubet ortamında mikroorganizmalar tarafından parçalanmasıdır ki bu olaya fermantasyon denir. Bunun sonucunda tahılın bileşimi değişir ve gıda değeri olmayan bir ürüne dönüşür.

Tahılların depolanmasında ortaya çıkabilecek başlıca hasarları şu şekilde sıralayabiliriz;

 

Koku: Gerek ürün bünyesindeki protein ve karbonhidratların parçalanması, gerekse mikroorganizmaların faaliyeti sonucu meydana gelen fermantasyon sonrası ekşi-tatlı, alkol kokuları ile kükürt kokuları oluşabilir. Bu kokular ürüne sindiğinde telafisi mümkün olmaz. Bu koku öğütüldüğünde una, bu undan yapılan pişmiş ürüne kadar taşınır ki müşteri ve tüketici bu son ürünleri tüketemediği için ekonomik kayıplar ve sağlık riskleri oluşturur.

 

Kızışma: Tahıl tanelerinin canlı birer varlıktır ve  hayatiyetini devam ettirmek için solunum faaliyetini sürdürür. Bu faaliyet esnasında havadan oksijen alır ve tane bünyesindeki karbonhidratlarla reaksiyona girme sonucunda su buharı, karbondioksit ve enerji açığa çıkarır. Ortaya çıkan su buharı ve ısı tanenin solunumunu  daha da arttırarak neticede tane ısısı arzu edilmeyen dereceye (örneğin 70-80 oC ) çıkabilir. Bunun ileriki aşamasında kızışma meydana gelir. Kızışmış tahılın gıda ve yem amaçlı kullanılması mümkün değildir. İmha edilmelidir.

Küflenme: Tahıl tanelerindeki rutubetin ve ortam sıcaklığının yükselmesi halinde taneler üzerinde küf mantarları faaliyete geçerek kısa sürede gelişir.Koloniler oluşturarak tanelerdeki nişasta ve proteinleri parçalar. Küfler tanede kimyasal ve biyolojik bozulmaya  neden olur ve bu ürünler gerek gıda gerekse hayvan yemi üretiminde kullanılamaz. İmha edilmelidir.

Çimlenme: Su ve sıcaklık bir araya geldiğinde tohum su çekerek şişer ve tahıl filiz vermeye başlar. Çimlenme adı verilen bu olayda tahılın gıda değeri tamamen yok olur gıda ve yem amaçlı  kullanılamaz hale gelir. İmhası gereklidir.

Çürüme: Kızışma olayının ilerlemiş safhası olup taneyi meydana getiren maddelerin tamamen parçalanması ile gıda ve yem özelliğini yitirmesidir. Çürüyen üründen ancak gübre olarak istifade edilebilir.

Tutukluk: Kızışma olayında tanede rutubet arttığından, artan rutubet taneyi yumuşatır ve yumuşama sonucu taneler birbirine yapışarak, hububat kitlesinin ağırığından gelen basınç etkisiyle de yer yer kitleleşme dediğimiz olay, yani tutukluk meydana gelir.Tozlu depolanmış tahıllarda tutukluk daha çabuk oluşur.Bu bölümler aktarılıp havalandırılır sa kuvvetli hasardan dan kurtarılabilir. Tutukluk önlenmezse kızışma ve yanma ile sonuçlanabilir.

Yanma: Ürün ısısının 80 dereceye yükselmesi sonucu tanelerin kömürleşmesi olayıdır. İmha edilmelidir.

Haşereleşme: Ürünün depoda ambar zararlılarının faaliyetleri sonucu tahrip edilmesidir.

Ambar Zararlıları

Ürünlere saklama süresince mikroorganizmalar, kemirgenler ve özellikle böcekler zarar vermektedirler. Bu zararlılar gıda maddelerini kemirir, kırar ve yiyerek zarar verirler.Bundan dolayı mahsul ticari değeri ile birlikte gıda ve yem vasfını kaybeder. Yapılan araştırmalar, zararlı böceklerden dolayı tahıllarda yılda ortalama % 10 kayıp meydana geldiğini göstermiştir.

 Kemirgenler

Kemirgenler, depo ve ambarlardaki gıda maddelerini yemekle kalmazlar, pisletirler. Bulundukları yerleri tahrip ederler. Bazı hastalıkların da yayılmasına sebep olurlar. Örneğin;tifo, tifüs, kolera, veba gibi

Depolardaki kemirgenlere örnek olarak,  Mus musculus (ev faresi),  Muscardinus avellanarius (fındık faresi),  Microtus güntheri (tarla faresi),  Rattus rattus (ev sıçanı),  Rattus rattus frugivorus (limon sıçanı),  Rattus norvegius (göçmen sıçanı) sıralayabiliriz.

Böcekler ve akarlar

Ambar zararlısı olarak adlandırdığımız böcek ve akarlar, genel olarak taneleri delmek, yemek, unlaştırmak, çimlenme gücünü azaltmak veya tamamen kaybettirmek, mikroorganizmaların çalışmasına zemin hazırlamak, ürün kaybı ve kalite kayıplarına neden olmaktadırlar. Zararlılar canlı olması nedeniyle yaşamlarını tahılları yemek suretiyle sürdürürler. Akarlar, buğday ve tahılların embriyolarını yiyerek zarar verirler.

Tahıllara zarar veren böcekler genellikle ambarlardan kısmen de tarla ve köylü depolarından bulaşırlar. Bunlardan birinci derece zararlı olanlar sağlam taneleri ve bu tanelerin embriyolarına;  ikinci  derece zararlılar ise, birinci derecede zararlı olan aşerelerin tahrip ettiği taneler ile kırık, unlanmış olan tanelere zarar verirler. Örneğin: Buğday biti ve pirinç biti tanenin endospermi (besidoku) içine tünel açarlar. Un akarı ve kuru meyve güvesi embriyoyu yerler. Testereli böcek , kırma ve un bitleri kırık parçalara ve tahıl tozlarına arız olur.

Böcek ve akarların gelişme ve faaliyetlerini etkileyen esas faktörler:

• Sıcaklık
• Ürünün rutubet miktarı
• Atmosferin nispi rutubeti
• Ürünün durumudur.

 

Ürünlere depolandıktan sonra muhafaza süresi içinde çeşitli boyutlarda zarar yapan pek çok böcek ve akar türü vardır.

Depolanmış tahıllarda zararlı olan böcekler, Buğday biti (Sitophilos granarius ), Pirinç biti (Sitophilus oryzae ), Mısır biti (Sitophilus zeamais), Ekin kambur biti (Rhizopertha dominica ), Khapra böceği (Trogoderma granarium Everts), Arpa güvesi (Sitotroga cerealelle Oliv.), Kırma ve un bitleri (Tribolium confusum Duv . Tribolium molitor L.), Testereli böcek (Oryzaephilus surinamensis L.), Un kurdu (Tenebrio molitor L. ), Ekin kara böceği (Tenebriodes mauritanicus L.), Değirmen güvesi (Ephestia kuehniella ) Kuru meyve güvesidir. (Plodia interpunctella )

Depolanmış ürünlerde rastlanan akarlar, Acarus siro L.(un akarı), Troglyphus farinae L.(un akarı), Carpoglyphus lactis L.(kum meyve akarı)

Mikroorganizmalar

Mikroorganizmalar gözle görülmeyen ancak mikroskop altında büyütülerek görülebilen tek hücreli küçük canlılardır. Mikroorganizmalar: mayalar, bakteriler ve küf mantarları olmak üzere 3 gruba ayrılırlar.

Mayalar; genellikle havasız ortamda çalışarak ürünlerdeki karbonhidratlardan, alkol, CO2 ve enerji meydana getirerek kendisine lüzumlu enerjiyi kullanırken fermantasyon dediğimiz olaylar meydana gelir. Bakteriler ve özellikle küf mantarları ise genellikle havalı ortamlarda çalışarak karbonhidratları CO2, H2O ve enerjiye, proteinleri ve yağları da parçalayarak yine başta enerji olmak üzere pek çok yan ürüne dönüştürürler. Bu aşamada kötü kokuların da oluşmasına yol açarak, ürünlerin insan ve hayvan gıdası olarak kullanılamayacak duruma gelmesine sebep olurlar. Ayrıca bakterilerin neden olduğu toksinler insan sağlığını ciddi olarak tehdit etmektedir.

Sağlıklı ve Güvenli Depolamayı etkileyen etmenler:

Bir ürünün uzun süre muhafazası için depolamayı etkileyen etmenler kontrol altına alınmalıdır. Depolamada aşağıdaki unsurların kontrol altında tutulması gerekmektedir:

• Ürünün sıcaklık ve rutubeti
• Ürünün arasındaki havanın sıcaklığı ve nispi nemi
• Çevrenin sıcaklık ve nispi nemi
• Atmosfer gazları
• Depo tipi ve yapısı
• Üründeki yabancı madde ve ot tohumları
• Ürünün depolanma süresi, şekli ve amacı
• Siloların gerekli teknik bakımı
• Siloların dezenfeksiyon işlemleri, ambar zararlıları (böcekler, akarlar, mikroorganizmalar, kemirgenler) ile mücadele
• Silolarda, ürünün stokta iken veya hareketi sırasında temas ettiği tüm araç gereç ve yerlerin temizliği

 TEZCAN TARIM ÜRÜNLERİ LİSANSLI DEPOLARINDA ÜRÜN KORUMASINA YÖNELİK ŞARTLAR

TEZCAN LİDAŞ da ürün sıflandırılması, kabul red şartları, silolar ve ekipmanları, izleme ölçme cihazları , personel nitelikleri,  Lisanslı Depoculuk Kanun, Yönetmelik ,Tebliğleri ve Türk Standartları na  uygunluğu denetlenerek uygulanmaktadır.

• Ürünün sıcaklık ve rutubeti

Hammaddenin silolara kabulü ve sınıflandırılması Tarım Bakanlığı tarafından yetkilendirilmiş Yetkili Sınıflandırıcı firma personelleri tarafından yapılmakta olup depolanmış üründe kızışma, tutma ve yanmaya sebep olacak yüksek nemli ürün red edilmektedir.

Depolamada en önemli faktördür. Eğer sadece depo rutubeti kontrol altında tutulabilir ise, diğer şartlar uygun olmasa bile tahıl bir kaç yıl dayanabilir. Çünkü rutubet gerek tanenin gerek canlılığının devamı gerekse mikroorganizma ve enzim kontrolü için en önemli faktördür.

Tanenin solunum hızı depo ömründe önemli bir faktördür. Ve bu değerler doğrudan doğruya rutubet ile ilgilidir. Örneğin; 29 C°’de %14 rutubetin altında depolanmış hububatta solunum hızı çok yavaştır. Fakat rutubet bu sınırın çok az üzerine çıktığı zaman solunumu birden hızlanır. Hububatın bozulmadan depolanabilmesi için gerekli rutubet sınırı %13.5-14 civarındadır. Buna kritik rutubet değeri denir. Şayet depolama süresi 5 yıldan uzun sürecek olur ise o zaman kritik rutubet sınırı yukarı değerden %2 düşürülür. (%11.5-12)

• Ürünün arasındaki havanın sıcaklığı ve nispi nemi

Siloların içindeki ısı probları ile sıcaklık ve bağıl nem sürekli izlenmekte , izleme sonuçlarına göre havalandırma ve/veya başka siloya aktarma işlemleri yapılmaktadır.

 

• Çevrenin sıcaklık ve nispi nemi

Depolanmış olan gıda maddesi etrafını saran atmosferin neminden etkilenir. Yani gıda maddesi ya havanın rutubetini absorbe eder veya kendi rutubetini atmosfere verirler. İşte bu alış veriş havanın nisbi rutubeti ile gıdanın kendi rutubeti arasında bir denge oluşuncaya kadar devam eder.

Gıda maddelerinin havanın nisbi rutubetini absorbe etme kabiliyetine onun higroskobisitesi denir. Havadan nisbi rutubetini almaya eğilimli olan gıdalara higroskobik gıdalar denir. Her maddenin belli bir sıcaklıkta atmosferin nisbi rutubetine tekabül eden bir higroskobik rutubeti vardır. Atmosferden alınan rutubetin verilen rutubete eşit olduğu noktaya higroskobik denge noktası denir. Bu higroskobik denge noktası;

• Gıda maddesinin kendi rutubetine,
• Atmosferin rutubetine,
• Gıda maddesinin özelliklerine,
• Ortam sıcaklığına bağlıdır.

Materyal tarafından absorbe edilen rutubet sıcaklığın düşmesine bağlı olarak düşer. Aynı şekilde atmosferinde tutabileceği rutubet oranı sıcaklık düştükçe düşer. Örneğin; buğdayın absorbe ettiği rutubet 300C° sıcaklıkta, 10C° sıcaklığa göre 3 kat daha fazladır.

Atmosferin nisbi rutubeti mikroorganizma ve enzim faaliyeti için önemlidir. Solunum her ne kadar hububatın cinsine göre değişse de %75 nisbi rutubetten sonra hızlanır. Higroskobik dengede olan hububatta nisbi rutubet tanenin absorbe ettiği rutubetten daha önemlidir.

Ozmotik küfler ve bazı Aspergillus türleri, ozmofilik nayalar %75 rutubet altında da çoğalabilirler. Ancak bakteriler %90 nisbi rutubetin altında nadir hallerde gelişir.

Çevre sıcaklığı ve bağıl neminin depolama işlemlerindeki öneminden dolayı TEZCAN LİDAŞ tesislerinin kurulduğu yerlerin yıllık atmosferik özellikleri değerlendirilerek yer seçimi yapılmıştır.

• Atmosfer gazları

TEZCAN LİDAŞ tesislerinde ürünün tozsuz ortamda depolanması için toz toplama sistemleri bulunmaktadır.% 1 in üstünde toz ve taş içeren ürün red edilerek silolara alınmamaktadır.

• Depo tipi ve yapısı

TEZCAN LİDAŞ tesisleri ,Konya İli Çeltik İlçesi, Bahçelievler Mevkiinde 17.877, 28 m2 arsa üzerine inşa edilen 20.000 ton    kapasiteli çelik silo tesisinde, 8 adet 2.500 er ton kapasiteli çelik silolar   bulunmaktadır. Tüm sahalar betonlanmış, 1 adet 60  tonluk taşıt baskülü, laboratuar, araç park alanı, idari ve sosyal tesis binaları yer almaktadır.

Çelik silo tesisi, iki tremilidir. 150 t/s kapasiteli olarak, iki   farklı   ürünü aynı anda      farklı depolara alabilecek şekilde tesis edilmiştir. Her alım tremisinde üstü kapalı  60 ton kaldırma kapasiteli arkaya devrilmeli hidrolik kamyon kaldırıcı tesis edilmiştir. Minimum 80 ton kapasiteli 150 t/h olacak şekilde dört ayrı yükleme bunkeri tesis edilmiş olup, aynı anda dört bunkerden de farklı ürün yüklemesi yapılmaktadır.

Söz konusu tesiste, Silolardaki kontrol sistemi, üzerinde prosesin gösterildiği, kontrol ve takip edildiği bir SCADA sistemi ile beraber programlanabilir mantıksal kontrol (PLC) sistemi bulunmaktadır. Hacimsel yükleme cihazları, elevatörler, zincirli konveyörler, jet filtreli     aspirasyon sistemi, yangın koruma sistemi, sıcaklık ölçme takip sistemi,  depo zararlılarına karşı koruma ve fumigasyon sistemi, otomatik sonda, protein cihazı, tam elektronik 60  ton kapasiteli kantar, kapalı    devre kameralı güvenlik sistemi ve aydınlatma sistemi yer almaktadır.

• Üründeki yabancı madde ve ot tohumları

TS 2974 Buğday standardında bildirilen en yüksek oranın altındaki buğdaylar kabul edilmekte üstündekiler yığın için taşıdığı risklerden dolayı red edilmektedir.

• Ürünün depolanma süresi, şekli ve amacı

Tahıllar yıllık bitkiler olup ,diğer hasat dönemine kadar kalite ve hijyeninin korunması için tüm önlemler alınarak depolanır.

Depolamanın amacı;

Başlangıçtaki kalitenin mümkün olduğunca korunması ve kalite üzerinde olumsuz etkide bulunan değişimlerin en aza indirgenmesi için depolama koşullarının kontrol edilmesidir.

Tanenin biyolojik aktivitesini, beslenme değerini, ticari ve teknolojik değerini, hijyenik şartlarda en az kuru madde kaybı ile en uzun süre koruyabilmektir.

Eğer bu depo koşulları iyi kontrol edilecek olur ise tahıl kalitesinde bir değişme olmadan bir kaç yıl muhafaza edildiği takdirde depo ömrü birkaç yıl uzatılabilir.

Kritik rutubet sınırı tanenin cinsine, bulunduğu yere, yetişme koşuluna veya diğer depo koşullarına bağlıdır. Ancak genel olarak rutubetin %1 düşürülmesi, depo ömrünü 1.5 kat arttırır.

• Siloların gerekli teknik bakımı

Özellikle silo depolamalarının yapıldığı tesislerde hasar oranının minimize edilmesi ve hasar durumunda hasarın sınırlandırılması amaçlarıyla planlı bakım çalışmaları ile müdahale planlarının belirlenmesi büyük önem arz etmektedir.

Siloların sürekli olarak gözlem altında tutulması gerekir. Örneğin siloların paslanması durumunda yapısal mukavemet azalabilir. Yada herhangi bir nedenle üzerinde açıklıkların oluşması yağışlı havalarda silo içerisindeki nemin artması ile kızışma hadiselerinin meydana gelmesine neden olabilir. Aynı şekilde otomasyon sistemlerine veri sağlayan silo içi ölçüm cihazlarının kalibrasyonları süreksizliklerin doğru zamanda fark edilmesi için önemlidir.

Olası bir hadise durumunda nasıl müdahale edileceğinin bilinmesi hasar miktarının sınırlandırılması için oldukça önemlidir. Örneğin kızışma hadiseleri meydana geldiğinde zaman kaybetmeksizin depolanan emteanın tahliyesi gerekir. Aksi taktirde silo ve içerisindeki emteanın tam zayi olması gibi durumlarla karşılaşılabilir. Bu kapsamda silo üreticilerinin yayınlamış olduğu sorun izleme tabloları özenle incelenmelidir.

TEZCAN LİDAŞ da Silolar , ekipmanlar ve cihazlar için Bakım Planı yapılmıştır. Bakımların hangi periyodlarda , kimin tarafından ve nasıl yapılacağı dökümante edilmiştir. Kayıtların tutulması için form düzenlenmiştir.

• Siloların dezenfeksiyon işlemleri, ambar zararlıları (böcekler, akarlar, mikroorganizmalar, kemirgenler) ile mücadele

TEZCAN LİDAŞ da Pest Kontrol sistemi için profesyonel bir şirket ile sözleşme yapılmıştır.    Kemirgen takip istasyonları kurulmuştur. Ambar zararlıları için otomatik tablet atar sistemi ile fumigasyon işlemi yapılabilmektedir.

• Silolarda, ürünün stokta iken veya hareketi sırasında temas ettiği tüm araç gereç ve yerlerin temizliği

TEZCAN LİDAŞ da Silolar , ekipmanlar ve cihazlar için Genel Temizlik Planı yapılmıştır. Temizliklerin hangi periyodlarda , kimin tarafından ve nasıl yapılacağı dökümante edilmiştir. Kayıtların tutulması için form düzenlenmiştir.